©Iwan Baan

Katar Ulusal Kütüphanesi (Qatar National Library), Rem Koolhaas’ın önderliğinde OMA tarafından tasarlanmış. 2017 yılında tamamlanan yapı, Eğitim Şehri masterplanının bir parçası. Eğitim Şehri, Katar’ın bilgiye dayalı ekonomiye geçiş yapması için Shiekha Mozah ve Katar Vakfı tarafından kurulan bir proje. Kütüphane de bu masterplanın önemli bir parçası.

©Iwan Baan

Rem Koolhaas kütüphanesi üzerine: ”Kitap yapmak ve mimari arasında bir benzerlik var: Her ikisi de oldukça uzun tarihe ve geleneklere sahip ama aynı zamanda hayatta kalabilmek için sürekli kendilerini güncellenmek zorundalar. Biz ekip olarak birçok kütüphane tasarladık ve birkaçını hayata geçirdik. Kütüphaneler, tipoloji olarak, radikal mimariyi üretmek için son derece uygun. Bu bir tür paradoks; bu kadar geleneksel bir form, üretken bir ürün çözümü doğuruyor. Katar Ulusal Kütüphanesi için de bu böyle oldu…”

©Iwan Baan

“…Kütüphane, 138 metre uzunluğunda. Bunu yalnızca yapının ölçeğinin büyüklüğünden bahsetmek için söylemiyorum. Çünkü tasarımın en başından beri fikrimiz okuma eylemini Katar’ın tüm nüfusu için ilham verici ve erişilebilir hale getirmekti. Bunu aslında neredeyse tek bir odadan oluşan bir yapıyla başarabileceğimizi düşündük. Küçük parçalara bölünmeyen ve hatta kesinlikle başka katlara bölünmeyen tek bir hacimle…” diyor. Böylece ekibiyle birlikte kütüphaneye gelen herkesi aynı hacimde birleştirecek, devasa bir kütle yaratıyor.

Konspet

“…Kütüphaneyi yaratmak için ilk olarak bir levha aldık ve bu levhanın kenarlarını kitaplar için teras oluşturmak üzere yukarı katladık. Terasların yanında odanın merkezine de erişim sağlayan bir tutum oldu. Böylece kullanıcı kendini kütüphaneye girince bir anda buradaki bütün kitaplar tarafından çevrelenmiş, hepsini gözlemleyebilen ve ulaşabilen bir durumda buluyor. Katar Ulusal Kütüphanesi, hem tüm nüfusu hem de tüm kitapları içinde barındırabilen bir yer.”

OMA’nın yapı için konsept düşüncesi olan herkesi ve her kitabı barındırma, Eğitim Şehri masterplanındaki dev arazisinde bu şekilde hayata geçirilmiş. Rem Koolhaas, kütüphane mimarisiyle ilgili düşünmeye ve üretmeye kendi kitabı olan Delirious New York ile başladığını ve bu uzun süreçte yenilikleri doğuran bu tipolojiyi incelediğini de belirtmiş.

©Iwan Baan

Katar Ulusal Kütüphanesi, Doha Ulusal Kütüphanesi, Halk Kütüphanesi ve Üniversite Kütüphanesi’ni içeriyor. Bunu yanında içerisinde Arap-İslam uygarlığı ile ilgili değerli metinler ve el yazmaları içeren Miras Koleksiyonu’nu da barındırıyor -ekibin de hedeflediği gibi tüm kitaplar. Tüm halka açık kütüphane, 42.000 metrekarelik bir arazide bir milyondan fazla kitaba ve binlerce okuyucuya ev sahipliği yapıyor. Kütüphane, yukarıda da bahsettiğimiz gibi dünyanın her yerinden üniversite ve kurumlara uydu kampüs olan, Eğitim Şehri isimli masterplanın kampüsünün büyük bir parçası. Buradaki her yapıya hizmet edebilecek fonksiyona sahip.

©Iwan Baan

Katar Ulusal Kütüphanesi, OMA’nın 1989’daki Fransa Ulusal Kütüphane Yarışması’ndan beri olan kütüphane tipolojisi ilgisinin en güncel yansıması. Tabi o zamanlar kütüphane tasarımı bambaşka soruları konu ediniyordu. Elektronik devrim, konsantrasyon ve fiziksel varlığa olan ihtiyacı ortadan kaldırabilmek tipolojinin ana temalarıydı -yine Koolhaas’ın kitabı olan S, M, L, XL isimli kitapta süreçleri görebilmek mümkün. O yıllarda kütüphanein tüm varolma nedeni sogulanmış: “Hala kütüphanelere ihtiyaç var mı?”, “Kütüphaneler dijital kültürde hayatta kalabilir mi?” gibi sorularla. Katar Ulusal Kütüphanesi’yle ekip, kitabın önemini çalışma, araştırma, birlikte çalışma ve etkileşimi bir araya getiren bir tasarımla vurgulamayı amaçlamış.

©Iwan Baan

Kütüphane, evler kitaplar için bir ev. Yapının köşeleri, kitap koleksiyonlarını ve merkezde üçgensel bir hacim yaratmak üzere, yerden yukarı kaldırılmış. Bu konfigürasyon, aynı zamanda kütüphaneye gelen ziyaretçilerin yapının merkezinden içeri alınmasını sağlıyor -yapının çevresinden içeri girmektense.

Yapının koridorları, rafları üzerinde bulunduran bir topoğrafya olarak tasarlanmış, aralarına da okuma, sosyalleşme ve kitapları taramak için olan mekanlar serpiştirilmiş. Kitap rafları, yerlerle aynı beyaz mermerle yapılmış ve kendi bünyelerinde yapay ışıklandırma, havalandırma ve kitap iade etme sistemi bulunduruyor. Kütüphanede materyallik ve altyapısal olarak bütüncül bir etki yaratılmak istenmiş.

©Iwan Baan

Kolonlardan arındırılmış ve girişten başlayan bir köprü, kütüphanenin yapı boyunca farklı rotalar oluşturan ana koridorlarına bağlanıyor. Köprü aynı zamanda bir buluşma mekanı, medya ve çalışma odaları, okuma masaları, sergi elemanları, konferans masaları ve geniş bir çok amaçlı salonu barındırıyor. Çok amaçlı salon Amsterdamlı stüdyo InsideOutside tarafından tasarlanmış bir açılıp kapanbilir perdeyle kapatılmış. Ekip aynı zamanda Katar Ulusal Kütüphanesi’nin peyzajından da sorumluymuş.

©Iwan Baan

Miras Koleksiyonu yapıda merkezden 6 metre aşağıda, kazılmış gibi görülen, bej travertenle kaplı bir hacimde bulunuyor. Koleksiyon, dışarıdan da direkt olarak erişilebilen şekilde çalışıyor. Yapının içine baktığımızda cephede kullanılan ondüle camla, parlak ışığı filtreleyen ve böylece okumaya uygun, sakin bir atmosfer yaratılmış. İçeride yayılan ışık ise alüminyum tavan sayesinde binanın merkezine yansıtılıyor. Dışarıda, gömülü bir veranda bodrum katında bulunan personel birimlerine ışık sağlıyor ve kitapların arasına doğrudan girmeden bir geçiş mekanı yaratıyor aslında.

©Iwan Baan

Katar Ulusal Kütüphanesi Arata Isozaki’nin 1995 yılında tasarladığı ve 2003 yılında uygulanmaya başlanan Eğitim Şehri için önemli bir yere sahip. Bilgiye dayalı ekonomiye geçişi sayısız kitaptaki bilgiyle destekleyen önemli bir merkez. Masterplan aynı zamanda OMA tarafından tasarlanan Katar Vakfı Merkezi’ni (2016) içeriyor.